Αθήνα 2005 αρ. 239, σελ. 396 (28*21) Μαλακό εξώφυλλο ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ κατάσταση ΙSBN 9789608145511

Το μοναδικό αρχαίο μνημείο που στέκεται όρθιο στην Αμοργό είναι ο μνημειακών διαστάσεων πύργος ‘σ το Χωριό’, ο πολυθρύλητος Πύργος του Βασίλη, στην ύπαιθρον χώραν της αρχαίας πόλεως της Αρκεσίνης, κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας.
Μολονότι είναι γνωστός στην διεθνή βιβλιογραφία από το 1843, οι πρώτες συστηματικές εργασίες για την διάσωσή του από την φθορά του χρόνου, την βλαπτική επενέργεια των υπεραιωνόβιων θάμνων και τις ανθρώπινες επεμβάσεις, άρχισαν μετά από εκατόν πενήντα χρόνια, το 1993, χάρις στο χρηματικό κονδύλιο του Υπουργείου Αιγαίου.
Οι πολύχρονες και πολύμορφες προσπάθειες για την “έκδοση μικρού χρηματικού κονδυλίου δια τον καθαρισμόν του μνημείου”, ήταν “σαν των Τρώων, των συφοριασμένων”: οι αιτήσεις, από το 1973, προς τους αρμοδίους φορείς, ακόμα και οι προφορικές εκκλήσεις και παρακλήσεις, παρέμειναν επί είκοσι έτη αναπάντητες, αφού, ο τελευταίος μόνιμος κάτοικος του πύργου, ο θρυλικός “αράπης που φύλαγε τον θησαυρό στον πύργο του Βασίλη”, δεν υποσχόταν λαμπερό χρυσό και δημοσιότητα.
Ωστόσο, από το 1983, με την έγκριση της ΚΒ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, δοκιμάζαμε κάθε καλοκαίρι, μόνον με την εθελοντική εργασία των φυλάκων Μ. Δεσποτίδη και Σ. Γιαννακού να ελευθερώσαμε, προσωρινά τουλάχιστον, την πρόσβαση στο μνημείο και να απαλλάξομε τους τεράστιους κρεμάμενους λίθους από τον καταστρεπτικό εναγκαλισμό των αυτοφυών. Έτσι,
“κομμάτι κατορθώνουμε, κομμάτι,
παίρνουμ’ επάνω μας, κι αρχίζουμε
να ‘χουμε θάρρος και καλές ελπίδες”.
Πράγματι, το 1993, το Υπουργείο Αιγαίου ανταποκρινόμενο και στον διακαή πόθο των κατοίκων της Κάτω Μεριάς για την “αναστήλωση του πύργου”, ενέκρινε χρηματικό κονδύλιο (1.500.000 δρχ.) για την “ανάδειξη” του μνημείου.
Χάρις στην συνεχή, επί δεκαετία (1993-2002), ετήσια χρηματοδότηση του Υπουργείου Αιγαίου, πραγματοποιήθηκαν χρονοβόρες και δαπανηρές εργασίες αποψίλωσης, εκτεταμένοι επιφανειακοί καθαρισμοί, συντήρηση και στήριξη ετοιμόρροπων λίθων, μεταφορά εκτός του μνημείου πεσμένων οικοδομικών μελών, καθώς και η απαραίτητη για την “ανάδειξή” του επιστημονική έρευνα. Έτσι, όχι μόνον άλλαξε ριζικά η εικόνα του μνημείου, αλλά έγινε προσιτό και στους πολυάριθμους επισκέπτες.
Η έναρξη των εργασιών διάσωσης, έρευνας και μελέτης του μνημείου δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την πολυσήμαντη προεργασία του φίλου αρχιτέκτονα Μανόλη Κορρέ, ο οποίος το 1974, παρά τις απερίγραπτες δυσκολίες αποτύπωσε τον πύργο και τα παρακείμενα νεώτερα και αρχαία κτίσματα. Τα ακριβέστατα και εύγλωττα σχέδιά του στάθηκαν έκτοτε πολύτιμος σηματωρός και εφαλτήριον.
Από το 1999, χάρις στην χορηγία του Ιδρύματος ΣΤΑΥΡΟΣ Σ. ΝΙΑΡΧΟΣ, συνεχίστηκαν οι ερευνητικές και ανασκαφικές εργασίες, η αρχιτεκτονική αποτύπωση, οι καθαρισμοί, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, έγινε ορθοφωτογράφηση και αεροφωτογράφηση του μνημείου και το 2000 κυκλοφορήθηκε πλούσια εικονογραφημένο ενημερωτικό φυλλάδιο.
Όπως εμφαίνεται από την αναδρομή στην παλαιότερη έρευνα (Ι.), στις μνείες του μνημείου στην επιστημονική βιβλιογραφία, μεταξύ των κυριοτέρων λόγων που επέβαλαν την παρούσα έκδοση, ήταν η διαπίστωση, ότι, στην κατ’ εξοχήν εποχή της εικόνας, οι γνώσεις μας για το μνημείο ουσιαστικά στηρίζονταν σε ελάχιστες -πέντε μόνον- φωτογραφίες. Έτσι, μολονότι τόσον οι εργασίες μεταφοράς εκτός του μνημείου όλων των πεσμένων οικοδομικών μελών όσον και η συντήρηση και η ανάταξη των τοίχων, βρίσκονται εν εξελίξει, θεώρησα σκόπιμο, πριν από την τελική διεπιστημονική δημοσίευση των αποτελεσμάτων, να εκθέσω εν συντομία την πορεία των εργασιών από το 1993 έως το 2002 (ΙΙ.), σχεδιαστικά και φωτογραφικά τεκμηριωμένη. […] (Από τον πρόλογο της συγγραφέως)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΕΡΟΣ Α
Ο ΠΥΡΓΟΣ “στο ΧΩΡΙΟ” – ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΑΡΚΕΣΙΝΗΣ
Ι. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (1843 – 2002)
Ludwig Ross (Λουδοβίκος ‘Ροσς) 1841 [= 1843]
Εμμανουήλ Ιωαννίδης (1852,1857)
Αντώνιος Μηλιαράκης (1884)
R.M Dawkins-A.B. Wace (1906)
1908-1956
J.H. Young (1956)
Μ. Κορρές (1974)
L. Haselberger (1978)
M.-Fr. Boussac – G. Rougemont (1983)
Λ. Μαραγκού (1993-2002)
II. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (1993-2002)
1983-1992
1993
Χώρος Α του μνημείου και αυλή
1994
Αυλή
1995
Αυλή: προστασία και συντήρηση πλευρικών τοίχων
Αποξήλωση χωραφότοιχων και νεωτέρων κτισμάτων
Αυλή
Κινητά ευρήματα
Εργασίες εκτός του μνημείου
Χώρος ανατολικά του Α. τοίχου της αυλής
Κινητά ευρήματα
Περιοδείες
1996
Κυρίως πύργος
Εργασίες συντήρησης: κυρίως πύργος – αυλή
Καθαρισμοί
Κινητά ευρήματα
Εργασίες εκτός του μνημείου
ΝΔ του κυρίως πύργου
Κινητά ευρήματα
ΒΔ του κυρίως πύργου και της αυλής
Ανατολικά του θυραίου τοίχου της αυλής
Τοπογραφικό
Διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου
Περιοδείες στην μείζονα περιοχή
ΒΔ του πύργου: χωράφι της Αγιάς Τριάδας
Μυρίζοντας – Χαλεπά – Λαγκάδα
1997
Κυρίως πύργος (τύρσις)
Στερεώσεις και ανατάξεις λίθων
Κυρίως πύργος
Αυλή
Κινητά ευρήματα
Κυρίως πύργος (τύρσις)
Αυλή, ΝΔ. τμήμα
Εργασίες εκτός του μνημείου
Διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου
1998
Αυλή: Καθαρισμός ΝΔ. τμήματος, ανάταξη Δ. τοίχου και Δ. θυρίδος
Έκθεση για την ανάταξη της Δ. θυρίδας (υπό Γ. Π. Αντωνίου)
Επιφανειακοί καθαρισμοί εκτός του μνημείου
Χώρος Α του μνημείου: οικοδομικά λείψανα και κινητά ευρήματα
Καθαρισμοί – Διάλυση χωραφότοιχων
Διαχωριστικός χωραφότοιχος ΝΑ του πύργου
Βορείως του Β. τοίχου της αυλής
Το ΒΑ του πύργου Νεωτέρων χρόνων κτιριακό συγκρότημα
1999
Χώρος Α του μνημείου
Εργασίες Α της οικίας ανασκαφής
Αεροφωτογράφηση και γεωμετρική τεκμηρίωση
Έκθεση για την Γεωμετρική τεκμηρίωση του πύργου (υπό Γ. Ν. Μακρή)
2000-2002
ΙΙΙ. ΠΡΟΑΝΑΣΚΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Η χρονολόγηση του μνημείου
Το χρηστικόν κάλλος του μνημείου
ΜΕΡΟΣ Β
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΥΡΓΟΙ
ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΜΟΡΓΟΥ
1. Η έρευνα (1843-2002)
2. Κατάλογος των αρχαίων πύργων
Περιφέρεια Αρκεσίνης (Κάτω Μεριάς)
Κατάλογος αρ. [1-6]
Ο πύργος του Βασίλη στο Χωριό
Ο πύργος του Γιαννούλη
Το Πυργί
Μαύρη Μύτθη
Κορνακοπός
Της Αρμένισσας
Περιφέρεια μεταξύ Αρκεσίνης και Μινώας
Περιφέρεια Μινώας
Κατάλογος αρ. [7-13]
Παλιοκκλησά
(Τα) Βιγλιά
Αγία Βαρβάρα στο Βουνί
Τερλάκι, Άης Γιώργης
Λέλης – Ελληνικά
Ρίχτι, Άης Γιώργης
Ρίχτι, Άης Γιάννης Πρόδρομος
Περιφέρεια Αιγιάλης [14-24]
Κατάλογος αρ. [14-18]
Άης Παύλος
Βορεινά – Ελληνικό
Νερόλακκα
Άης Στέφανος
Αστράτηος
Περιοχή Όξω Μεριάς
Κατάλογος αρ. [19-24]
Ασφοντηλίτης
Ασφοντηλίτης – Χάλαρα
Ασφοντηλίτης – Χάλαρα – Ρίζα
Όξω Μεριά
Παλιόκαστρο
Παλιόπυργος
ΠΙΝΑΚΕΣ 1-2: Αντιστοιχία αριθμών καταλόγου πύργων με χάρτες 1983 και 2002
3. Χρονολόγηση και προορισμός των Πύργων
4. Νησιωτικά Οχυρά: Επιλεγμένη Βιβλιογραφία
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ: Ι – V
I. ΓΕΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ: ονόματα αρχαία και γεωγραφικά, λέξεις και τεχνικοί όροι
II. ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΑΜΟΡΓΟΥ κατά IG XII 7 και IG XII 7, Suppl.
III. ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ ΑΜΟΡΓΟΥ κατά IG XII 7 και IG XII 7, Suppl.
IV. ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΑΜΟΡΓΟΥ
V. ΛΕΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΤΩΝ ΑΜΟΡΓΙΝΩΝ
SUMMARY
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ